Το πέτρινο Γεφύρι της Άρτας (1602-1606 μΧ)

Το πέτρινο γεφύρι της Άρτας, είναι το πιο ξακουστό στην Ελλάδα και αυτό βέβαια το χρωστάει στο θρύλο για τη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα, που η λαϊκή μούσα τον έκανε τραγούδι. Η αρχική κατασκευή του γεφυριού τοποθετείται στα χρόνια της κλασικής Αμβρακίας επί βασιλέως Πύρρου Α. Αυτό είναι φυσικό, δεδομένου ότι σε αυτά τα μέρη αναπτύχθηκε αξιόλογος πολιτισμός από τα προχριστιανικά ακόμη χρόνια. Συνεπώς, οι αρχαίοι Αμβρακιώτες
είχαν ανάγκη να κατασκευάσουν στο σημείο αυτό κάποιο πέρασμα, γεφύρι, έργο που ασφαλώς θα βελτιώθηκε στα Ελληνιστικά χρόνια, όταν ο βασιλιάς Πύρρος Α έκανε την Αμβρακία πρωτεύουσα του κράτους του, κι ακόμη αργότερα - στα ρωμαϊκά χρόνια - με την άνθηση της Νικόπολης και την αύξηση της εμπορικής κίνησης. Τη σημερινή του μορφή, το Γεφύρι της Άρτας απέκτησε το έτος 1602-1606 μΧ. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι τη χρηματοδότηση της κατασκευής του Γεφυριού της ‘Αρτας έγινε από έναν Αρτινό παντοπώλη, τον Ιωάννη Θιακογιάννη ή Γυφτοφάγο, ο οποίος προφανώς είχε εμπορικές δραστηριότητες και είχε ενδιαφέρον για τη διάβαση του Αράχθου ποταμού από τα μουλάρια με τα φορτία του. (Σεραφείμ Ξενόπουλος ο Βυζάντιος, μητροπολίτης Άρτας: «Δοκίμιον περί Άρτης και Πρεβέζης», 1884). Δυστυχώς τα στοιχεία που μας παρέχουν οι αρχαίες πηγές είναι ελάχιστα και γι' αυτό είμαστε αναγκασμένοι να στηριχθούμε για τη μελέτη του στο ίδιο το κτίσμα.



Περιγραφή του γεφυριού της Άρτας: Το σημερινό μήκος του Γεφυριού της Άρτας φτάνει στα 145 m, και το πλάτος του είναι 3,75 m. Οι τέσσερις ημικυκλικές καμάρες δεν έχουν καμία συμμετρία μεταξύ τους. Τα βάθρα του είναι κτισμένα με μεγάλους κανονικούς λίθους κατά το ισοδομικό σύστημα, με επίστεψη, έτσι που θυμίζουν τοιχοποιία ελληνιστικών μεγάρων. Αυτή λοιπόν η δομή των βάθρων μαρτυρεί ότι το γεφύρι θεμελιώθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, και -κατά την άποψη του μελετητή Γιάννη Τσούτσινου - πιθανότατα είναι έργο του Πύρρου (3ος π.χ. αιώνας). Σύμφωνα με διαπιστώσεις του Φ. Πέτσα, αρχαιολόγου που παρακολούθησε τις εκσκαφές για τη στήριξη σιδερένιας γέφυρας πλάι στην παλιά στα χρόνια της κατοχής, το ίδιο χτίσιμο συνεχίζεται μέχρι τα κατώτατα θεμέλια του γεφυριού. Πάνω σ' αυτά τα βάθρα, κατά την άποψη ορισμένων μελετητών, κτίστηκαν κατά τη Βυζαντινή εποχή (πρώτη περίοδος του Δεσποτάτου της Ηπείρου) ή κατά την άποψη άλλων στην πρώτη μεταβυζαντινή περίοδο, τέσσερις μεγάλες καμάρες, μεταξύ των οποίων παρεμβλήθηκαν στα ποδαρικά τους καθώς και στα ακρινά σκέλη του γεφυριού οκτώ συνολικά μικρά τοξωτά ανοίγματα, για να διοχετεύονται τα νερά σε περίπτωση πλημμύρας. Η τοιχοποιία της ανωδομής είναι ομοιόμορφη με μικρούς κανονικούς λίθους. Φαίνεται ότι η μεγαλύτερη καμάρα, που λόγω του ανοίγματός της ήταν περισσότερο επισφαλής, από άγνωστη αιτία γκρεμίστηκε και ξαναχτίστηκε στην τουρκοκρατία, και είναι ακριβώς αυτή η ανακατασκευή της ψηλής καμάρας που γέννησε το θρύλο της στοίχειωσης της γυναίκας του πρωτομάστορα και το αντίστοιχο δημοτικό τραγούδι.

«Σαράντα πέντε μάστοροι και εξήντα μαθητάδες,
Γεφύριν εστεριώνανε στής Άρτας το γεφύρι.
Ολημερίς το χτίζανε το βράδυ γκρεμιζόταν…»

Σύμφωνα με σωσμένες γραπτές μαρτυρίες η κατασκευή αυτή έγινε το έτος 1612 μΧ, οι εργασίες κράτησαν τρία χρόνια, μέχρι το 1615 μΧ και η νέα καμάρα έγινε ακόμη ψηλότερη. Κατά τη διάρκεια του Επαναστατικού Αγώνα του 1821 το γεφύρι της Αρτας έγινε θέρετρο της Μάχης της Αρτας όπου έλαβε μέρος ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Ιωάννης Μακρυγιάννης. Τα θύματα της μάχης αυτής οι Τούρκοι τα αποκεφάλισαν και τα έστησαν σε φανούς πάνω στο γεφύρι για παραδειγματισμό.

Το γεφύρι της Άρτας μετά την απελευθέρωση: Το έτος 1881 μΧ, όταν απελευθερώθηκε η Άρτα, το γεφύρι ήταν το σύνορο της ελεύθερης Ελλάδας με την τουρκοκρατημένη Ελλάδα. Το διώροφο νεοκλασικό κτίριο στο δυτικό άκρο του γεφυριού, που κτίστηκε το έτος 1864 μΧ από τον αυστριακό αρχιτέκτονα Τσίλερ και σήμερα στεγάζει το λαογραφικό μουσείο, αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως Οθωμανικό φυλάκιο της Γέφυρας και αργότερα, μετά το έτος 1881 μΧ, ως μεθοριακός σταθμός, Τελωνείο των Τούρκων. Στο τέλος της δεκαετίας του 1930 πλάι στα αρχαία βάθρα προστέθηκαν και τσιμεντένια - αισθητικά εκτρώματα - για τη στήριξη ξύλινης αρχικά γέφυρας, την οποία οι Γερμανοί κατακτητές, ενίσχυσαν με σιδηροδοκούς για τη διέλευση των οχημάτων τους. Το έτος 1944 όταν οι Γερμανοί ναζί απεχώρησαν, διέταξαν να ανατιναχθεί το πέτρινο Γεφύρι της Άρτας, αλλά ο γερμανός σαμποτέρ προφανώς εκτίμησε το μέγεθος του εγκλήματος, δεν υπάκουσε στη διαταγή και το γεφύρι σώθηκε. Υπάρχει η φήμη ότι ο σαμποτέρ ήταν αρχαιολόγος στο επάγγελμα, και ήδη γίνονται ιστορικές έρευνες για να αποκαλυφθεί το όνομά του ώστε να βραβευθεί έστω και μετά θάνατον από τον Δήμο Αρταίων. Το έτος 1945 κατασκευάσθηκε κανονική σιδηρογέφυρα η οποία σε συνδυασμό με τις χονδροειδείς τσιμεντοβάσεις της κατέστρεψε τη βόρεια όψη του Παλιού γεφυριού και το 1950 κατασκευάσθηκε η σημερινή τσιμεντένια γέφυρα 100m από το πέτρινο γεφύρι.


Εργασίες στερέωσης

Μόλις πριν λίγα χρόνια, την δεκαετία του 80, επί εποχής υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, απαλλάχτηκε το μνημείο απ' αυτούς τους «κακοήθεις όγκους» του και με τις εργασίες στερέωσης ξαναβρήκε την αρχική του λάμψη. Έγιναν σημαντικές στερεωτικές εργασίες (στην τότε φωτογραφία φαίνονται τα μεταλλικά στηρίματα) και πολλές τσιμεντενέσεις. Τα έργα αυτά κόστισαν τότε 200.000.000 περίπου δραχμές.


Ο Πλάτανος του Αλή Πασά

Στην ανατολική όχθη του Αράχθου, κοντά στην αρχή της γέφυρας, μπροστά στην ταβέρνα «Πρωτομάστορας» σώζεται ο μεγάλος πλάτανος του Αλή Πασά. Λέγεται ότι στον ίσκιο του καθόταν ο Αλή Πασάς και απολάμβανε κρεμασμένους απ' τα κλαδιά του όσους είχε καταδικάσει σε θάνατο με απαγχονισμό. Σ' αυτό το μακάβριο θέαμα μας μεταφέρει το δημοτικό τραγούδι: «Τι έχεις καημένε πλάτανε και στέκεις μαραμένος με τις ριζούλες στο νερό; Αλή πασάς επέρασε και δεν μπορώ να πιώ».


Το φράγμα της ΔΕΗ ΥΗΣ Πουρναρίου

Μετά την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος της ΔΕΗ στό Πουρνάρι Πέτα από Σοβιετικούς κατά τα έτη 1976-1981 δεν υπάρχει πλέον συνεχής ροή στο ποτάμι του Αράχθου. Τα δυναμό ηλεκτροπαραγωγής κατασκευάσθηκαν στο Leningrad (σήμερα Αγία Πετρούπολη) και ο άξονας περιστροφής των δυναμό διαμέτρου 1m είναι κατασκευασμένος από κράμα ανοξείδωτου χάλυβα με Χρωμιοβανάδιο. Όταν βρεθείς δίπλα του και τον ακούσεις να περιστρέφεται σε πιάνει δέος!!! Έτσι «το μνημείο έπαψε να δροσίζει τα πόδια του, κατάντησε εκκλησιά χωρίς εικόνες, βρύση χωρίς νερό» όπως έχει γραφεί γλαφυρά. Το έτος 1983 για τον ίδιο λόγο της ακανόνιστης ροής υδάτων το γεφύρι διέτρεξε θανάσιμο κίνδυνο και τότε τοποθετήθηκαν σειρές από ενσύρματες λίθινες κροκάλες στον πυθμένα της κοίτης. Το κόστος του ΥΗΣ Πουρναρίου Αράχθου κόστισε 5.000.000.000 δραχμές, διήρκεσε 10 χρόνια και κατασκευάσθηκε εξ ολοκλήρου από Σοβιετικούς με Ελληνική συμμετοχή. Τη συμφωνία κατασκευής υπέγραψε ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής με τον τότε Πρόεδρο της ΕΣΣΔ Leonid Breznev. Παλιός τεχνικός της ΔΕΗ δήλωσε ότι το κάθε Σοβιετικό δυναμό από τα 4, μεταφέρθηκε με πλοίο στο λιμάνι της Πρέβεζας και μετά με τεράστιο Σοβιετικό φορτηγό με εβδομήντα ρόδες (οδηγούμενο από γυναίκα) μεταφέρθηκε στο Πέτα όπου με Σοβιετικό γερανό εμπακτώθηκε στο οπλισμένο σκυρόδεμα της βάσης εκροής. Η αμοιβή των Σοβιετικών έγινε όχι σε δραχμές, ρούβλια, ή δολάρια, αλλά σε ΕΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ. Επί 10 χρόνια (1975-1985) όλη η Σοβιετική Ενωση, από τη Λιθουανία μέχρι το Βλαδιβοστόκ έτρωγε πορτοκάλια, μανταρίνια και λεμόνια Αρτας!!! Η δημιουργία 10.000 θέσεων εργασίας είχε σαν αποτέλεσμα όλη η Αρτα να αναπτυχθεί οικονομικά και γρήγορα.(Tάσος Μπαϊλάφας και Ιωάννης Τίγκελης, Τεχνολόγοι ΔΕΗ, συνέντευξη, 2008).


Βιβλιογραφία: Σεραφείμ Ξενόπουλος: «Δοκίμιον περί Άρτης και Πρεβέζης», Άρτα, 1884. Κωνσταντίνος Γιαννέλος: «Τα Βυζαντινά Μνημεία της Άρτας». Υπουργείο Πολιτισμού: «Το πέτρινο γεφύρι της Αρτας». Δήμος Αρταίων: «Το γεφύρι της Αρτας», ιστοσελίδα. Δομή εγκυκλοπαίδεια: «Το Γεφύρι της Άρτας». Wikipedia: «Το γεφύρι της Άρτας». Χαράλαμπος Γκούβας: «Αναμνήσεις ενός Αρτινού και φωτογραφίες από τα έργα στο Γεφύρι της Αρτας»(1960-2009). Χαράλαμπος Γκούβας: «Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας», έκδοση 2009

πηγή: http://www.apiroshora.gr/2012/01/1602-1606.html